Díðriksdúgvur og aðrir dýrgripir

Inngangur

Avmyndan, trongdin at endurímynda sjónir og lívsroyndir, veri tað í myndum ella ljóði, er týðandi táttur í tilveru okkara. Hjá forfedrunum var ikki nóg mikið at hava skjól og vernd í hellunum. Teir prýddu hellisveggirnar við sínum royndum. Síðan fyrstu hugsandi menniskjuni fóru at siga søgur, fóru tey eisini fyri mongum túsund árum síðan at avmynda tær á veggjunum við reyðleiri og øðrum tilfari.

Ein kjarni, sum nógvar av søgunum høvdu í felag, var hugsanin um fjaldar dýrgripir – dýrabarar perlur, kistur við ránsfæi, gullmyntir og gimsteinar í drekabølum. Vit hava altíð havt varhuga av, at jarðarknøtturin, har vit dvølja, eigur duld loyndarmál í sær, loyndir, verdar at kanna, kanska loyndarmál, sum finna sín maka í djúpum gjótum í okkara egnu tilvitsku.

Í hesum verki Díðriksdúgvur og aðrir dýrgripir, sum er sett saman av tíggju hellismálningum úr ljósi til Sandoyartunnilin, ertar Edward Fuglø upprunaligu trongdina at mynda tað, ið er sæð og hoyrt, og tey undur, vit kunnu renna okkum í, grava vit nóg djúpt.

Hvat hendir, tá ið vit grava eitt so stórt hol undir havbotnin til bilar at koyra í, meðan skip sigla oman fyri teir? Sum so mangan áður eru loyniligir dýrgripir funnir. Hesa ferð eru tað kortini ikki myntir, perlur og ennisprýði, ið undirsjóvarheimurin hevur fjalt, men søgur myndaðar úr ljósi. Víkiplássini, nóg víð til at stórir lastbilar kunnu venda á teimum, eru hellini. Tá ið tey eru grivin út, koma hellismyndir til sjóndar í grótinum – kortini ikki reyðleir á kálkstein, men ljós í reyðum, hvítum og bláum rípum, sum daga undan svørtum basalti. Myndir úr ljósi, sum skyggja í døkkum helli.

Myndevnini eru søgur úr báðum støðum, sum bergholið knýtir saman, søguliga staðnum Kirkjubø og Sandoy. Søgur, kvidnar við sagnum um máttmiklar og listilærdar prestar, sum mergsúgva fæloysingar, og um stældar kvinnur, sum skulu standa seg í einum heimi, har menn eiga alt vald, um spinnandi óðar gívrar, sum onkur rændi gullið frá, og um huldufólk, tey gráu í heygum og bergklettum, sum lata fólk ganga í friði, bara tey ikki gera seg inn á teirra viðurskifti.

Sum tú koyrir ígjøgnum tunnilin og varnast hesar dýrgripir, varnast tú eisini fuglarnar, ið annars ikki hoyra heima í søgunum, ið lýstar verða. Teir sløðast millum myndirnar. Stundum stakir, stundum í flokki og stundum so ovurstórir, at tú heldur teir vera eitthvørt abstrakt krot í myndini. Men hesir fuglar, hvat eru teir? Dúgvur kanska? Jú, dúgvur, men ikki vanligar, tær eru dúgvurnar hjá Díðriki, og tú varnast tær serliga væl, tá ið tú sært tann seinasta hellismálningin. Rípurnar í reyðum, bláum og hvítum ljósi mynda Díðrik á Skarvanesi og nakrar av teimum marglittu fuglunum, hann málaði í fyrru helvt av 19. øld. Díðrikur er viðurkendur sum fyrsti føroyski málarin, og øll verk hansara, sum eru varðveitt, eru av fuglum: hønum, hanum og nógv dúgvum. Sum Edward endurmyndaði gandakendu, marglittu fuglarnar hjá Díðriki, gjørdust tær heilt makaleysar. Díðrikur slepti hesum litføgru fuglum leysum í føroyskari myndlist. Nú sleppur Fuglø teimum leysum í tunlinum, og teir ferðast aftur í tíð og seta seg á ymisligar ljósmyndaðar skálkar, ódlig konufólk og mytiskar verur, sum eru øldir eldri enn fuglarnir sjálvir. Soleiðis eru teir tað leiðevnið, ið knýtir allar tíggju hellismálningarnar saman. Tá ið dúgvur Díðriks sleppa av síni tilætlaðu rók á víkiplássunum, sigur Fuglø: alt verkið er er ein fagnaður til Díðrik á Skarvanesi, fátæka húskallin, sum legði lunnarnar undir føroyska myndlist.

Í hesum tunnilsskreyti er ljós tað miðal, ið Edward Fuglø brúkar.Tøknin, hann nýtir, er nógv nýtt í leikhúsum, goboljós. Myndin verður skorin í ein form, sum litur verður lagdur í. Formurin verður settur framman fyri eina ljóskeldu, ofta LED-ljós, sum varpar eina bráðhvassa mynd á yvirflatan, í hesum føri ein ójavnan grótvegg í tunlinum. Fyri at fáa rætta virknaðin. At fáa ljósmyndina at svara saman við grótið í víkiplássinum royndu Edward og hansara lið gobomyndirnar umaftur og uppaftur í tunlinum og lagaðu samansetingar, støddir og litgreipingar soleiðis, at alt passar neyvt til hvønn staka basaltflata, og hjálptu Díðriki at finna sítt rætta pláss.

Eisini vit, sum fara við fullari ferð ígjøgnum tunnilin, eru sum dúgvurnar. Sum vit koyra gjøgnum hetta undur av nútíðar verkfrøði aftur og fram millum oyggjarnar, flyta vit okkum eisini aftur í tíð, tá ið hesar lýsandi hellismyndirnar glógva ímóti okkum. Flestu okkara píla fram við teimum sum snarljós, varnast bara onkra hissini hvíta, reyða og bláa ljósrípur, sum evnar myndina. Vit njóta tað, gleðast um tað, sum brýtur fábroytnið, og gloyma tað. Tað er partur av endamálinum. Men kanska undrast onkur. Hvør er hasin, sum veipar við øks, og hví fer handa krákan flúgvandi við knívi í nevinum. Og vit hava hug at steðga á sum ein dúgva hjá Díðriki og fara inn í myndina, inn í kjarnan í søguni. Tað er ikki lætt, ei heldur verður tað viðmælt, nú tú fert turnandi í tungum jarnkassa við 80 km/t. Men lat myndirnar dvølja í huganum, og tá ið tú aftur ert setstur, kaga inn á alnetið eftir teimum ella fá tær bóklingin og kanna tær søgurnar, sum hesir ljósmálningar endurgeva. Kanska eisini vit eins og dúgvurnar fara at finna okkum eitt pláss í søgunum. Og vit gleðast ikki bara um at eiga verkføðingar, ið kunnu grava okkum hátøknilig hol undir havbotnin, sum vit kunnu skunda okkum ígjøgnum, men eisini at hava listafólk sum Edward Fuglø, sum grava djúpt inn í okkara felags hugaheim og avdúka søgur og avmynda tær av nýggjum. Hjá okkum er ikki nóg mikið at hava helli og hol, tað tykist, sum kunnu vit ikki liva, prýða søgurnar ikki veggirnar eisini.

Poul F. Guttesen
Jonhard Mikkelsen

Uppruna verkini kunnu síggjast á Listasavninum á Sandi.

Sverri kongur

1151-1202

Sverri Sjúrðarson varð føddur 1151 í Noregi, deyður 8. mars 1202 í Bergen. Hann vaks upp og varð prestlærdur á bispagarðinum í Kirkjubø og var Noregs kongur frá 1177/84 til 1202.

Sverri er hin sjáldsamasti maður, sum hevur sitið í Noregs kongsstóli, tann gátuførasti, og tann av kongunum, sum hevur undrað og ørkymlað søgumenn mest. Hóast søga hansara er ring at skilja, er hon rættiliga væl kend, tí Sverri syrgdi sjálvur fyri, at hon varð skrivað. Hann fekk ein íslendskan klerk, Karl Jónsson, at skriva ævisøgu sína.

Sverris søga byrjar soleiðis: „Rói biskupur var í Føroyum um ta tíðina, hann sum kallaður var bróðir Unas Kambara. Unas fekk norrøna konu, sum æt Gunnhild; tað var ovarlaga á døgum teirra brøðranna, sum vóru synir Haralds Gilla, Inga, Sjúrðar og Oysteins. Gunnhild fekk son tann, sum var nevndur Sverrir, og var kallaður sonur Unas. Í søguni fæst at vita um Sverra: Hann var „fimm vetrar tá ið hann fór av Noregi og vestur til Føroya; hann var har í fostri og uppføðslu hjá Róa biskupi. Biskupur setti hann til bókar og gav honum vígslur, so at hann varð vígdur til prests, tá ið hann var fullkomin maður á aldri.

Tá ið Sverri var 24 ára gamal, kom Gunnhild til Kirkjubøar og segði honum, at faðir hansara var Sjúrður Munn. Hon hevði tá verið í Róma og fingið fyrigeving frá sjálvum pávanum, um hon segði soninum sannleikan. Hesi tíðindi órógvaðu sinni hansara, sigur søgan. Hann var ein vetur afturat í Føroyum; so fór hann til Noregs. Haðan fór hann til Svøríkis til jall, ið æt Birgir Brosi, og sum var giftur við systur Sjúrðar Munn. Hann hitti eisini systur sína, sum æt Cecilia. Á Vermalandi kom hann í samband við birkibeinarnar. Sverri helt lítið um tað her- mannalið, hann sá fyri sær; hann helt tað duga lítið móti Erlingi jalli. Og sum altíð í miðaldar frásøgnum um, tá ið menn fingu stóra tign bodna, hevði hann hug at bera seg undan: “...eg eri maður, sum er vaksin upp á útskeri langt frá øðrum londum,“ letur Sverri seg sjálvan siga í søguni.

Men, ið hvussu er, gjørdist Sverri høvdingi hjá birki- beinunum, og í einum ótrúligum stríði gjørdist hesin maður úr Føroyum við sjáldsomum gløggskygni, fyriskipanarevnum og atdráttarmegi við heri sínum av lítið umhildnum fæloysingum ein av Noregs kendastu kongum, og ætt hansara sat á Noregs trúnu til 1319.

Kelda.
Føroya søga bd 1 – Norðurlond og Føroyar eftir Hans Jacob Debes (Tórshavn: Føroya Skúlabókagrunnur, 1990)

Bardagin í Mannafelsdali

Í Akrabyrgi við Sumba høvdu nakrir Frísar bústað sunnast á Suðuroy. Tá ið sóttin svarta kom til Suðuroyar, doyðu øll frísahúsini út; - tó slapp eitt undan sjúkuni, og kallast húsbóndin í tí “bóndin í Akrabyrgi”. Hann var viðgitin maður fyri styrki og átti átta prúðar og reystar synir.

Um somu tíð hesin bóndin livdi, er sagt, at grundvøllurin var lagdur til kirkjumúrin, sum stendur enn í Kirkjubø í Streymoy. Bispurin, sum tá sat í Kirkjubø, kallaðist Mús, sum tó mundi vera eyknevni. Hann píndi stórar skattir út av føroyingum at fáa kirkjuna bygda sum prýðiligast; - hetta líkaði øllum illa, og allir, ið búðu fyri sunnan Hórisgótu (í Suðurstreymoy, Sandoy, Skúvoy og Suðuroy), synjaðu fyri at geva skattin og bundu felag sín ámillum at halda móti bispinum. Men bispurin fekk allar norðanmenninar at halda við sær ímóti hinum. Norðanmenninir skuldu koma saman í Norðstreymoy og samla lið fyri at herja á hinar og kúga teir undir biskupin; men tá ið sunnanmenn fingu njósn av hesum, tóku teir seg eisini saman í flokk og fóru sum skjótast norður í móti teimum.

Í Mannafelsdali, sum er norðan fyri Kalbaksbotn, møttust herirnir og ruku saman í bardagar. Sunnanmenninir vóru við undirlutan og máttu víkja; har varð stórt mannfall; í dalinum síggjast enn mangir heyggjar, hvar teir sigast at vera grivnir, sum fingu bana í hesum bardaganum; grasið er reytt, og er tað sagt at vera komið av blóðinum, sum har fleyt. Fyri norðan dalin stendur ein stórur steinur, sum kallast “Brynjumannaborð”, og tað er søgn, at hann hevur fingið navn av tí, at norðanmenninir hildu sigursveitslu har, tá ið sunnanmenninir flýddu. Oman á hesum klettinum liggur ein steinur, sum norðanmenninir høvdu til hav; hann, ið ikki var mentur at hevja steinin upp frá undirlaginum, slapp ikki við hinum í bardagan.

Árið eftir komu sunnanmenninir aftur at hevna henda ósigur, teir høvdu havt. Tá stóð stríðið í dalinum við bygdina í Kollafirði, og nú fingu sunnanmenn sigur. Teir høvdu fingið bóndan í Akrabygi og synir hansara at vera oddamenn og ganga fremstir í bardaganum.

Tvey vikingaskip, sum høvdu verið fyri sunnan, høvdu teir fingið at hjálpa sær, og tey vóru komin norður at herja og ræna víða hvar í bygdunum fyri norðan; tí sluppu mangir av norðanmonnunum ikki heiman, av tí teir tordu ikki lata konufólkið vera einsamalt heima, meðan hesum hernaðinum var at kvíða fyri.

…

Mús Bispur

So bar til hesa ferðina, at sunnanmenn vunnu sigur av hinum partinum og drupu nógv fólk. Bispurin mátti flýggja undan og slapp heilbjargin til Kirkjubøar á bispasetrið, men sunnanmenninir vildu ikki skiljast sundur, fyrr enn teir høvdu fingið bispin dripnan, og fóru tí eftir honum. Tó tordi eingin at bróta dyr at fara inn at leggja hendur á hann, tí allir bóru teir ótta fyri at verða settir í bann av pávanum, og tí fingu teir bóndan í Akrabyrgi, sum var heiðin, at drepa hann. Hann stóð úti og rópaði inn í stovuna: “Er hin rádni Mús við hús?” Bispurin svarar:

“Nú situr Mús at kvøldmáltíð við borði,
hann firraðist ei fyri mætari manni í norðri,
men viti tú Belsmaðurin reiði,
at Mús vil matnáðir eiga!”

Bispurin fór tá upp frá borði, læt seg í bispabúnaðin og slapp upp á kirkjumúrin við øksi í hendi at verja seg við har. Akrabyrgisbóndin og synir hansara tordu ikki at søkja at honum har, tí at hann hevði vápn, og múrurin var vígdur. Tó lovaðu teir, at hann skuldi ikki sleppa og vóru tí standandi undir múrinum at forða honum at koma omanaftur av honum, fyrr enn hann gavst sjálvur.

Í tríggjar nætur og dagar helt so hetta við; men tá ið triði dagurin var liðin at kvøldi, fell bispurin í óvít av svongd og tosta og datt út av múrinum niður á jørðina; hann raknaði tó við av fallinum, men tá varð hann straks dripin av bóndanum.

Tá ið bóndin í Akrabyrgi var deyður, settu synir hansara búgv í Sumba og vóru kristnaðir.

V. U. Hammershaimb: ”Færøsk Anthologi I”, 1891

Símun í Kirkjubø

Símun Símunarson, skírdur Huldu-Símun ella Trølla-Símun, var abbasonur Jenis Símunarsonar, bónda í Laðangarði í Sumba, sum gitin er í øðrum søgnum. Símun fekk Kirkjubø í Streymoy í festi; kona hansara var systir Jógvans bónda Ólavssonar í Skúvoy. Ikki sigst hann at hava verið blíður við konuna, uttan heldur at hava farið illa við henni. Símun var ógvuliga stórur maður á vøkstri; honum kravdi til stúku tríggjar stikkur tvíhvølvt av vadmali. Sterkur var hann eisini og fótfimur; fram um hann tordi eingin av húskøllunum at fara á fjalli, uttan hann vildi missa lív. Um so var, at seyðurin slapp úr fjallgonguni, var Símun altíð fremstur av øllum.

Uppi í Kirkjubøreyni búði ein huldumaður. Hann slepti einum stórum fylgi av gráum og svørtum seyði at ganga í haganum hjá Símuni og rak kirkjubøseyðin burtur av tí góða grasinum upp á tey mest grýtutu reynini, so at stór fylgi soltnaðu upp í deyðarak, meðan hulduseyðurin var feitur. Símun var varigur við hulduseyðin og lovaði, at, fekk hann fatur á huldumanninum, skuldi hann níva honum tað aftur. Ein dagin, ið Símun var útrógvin, kom óført veður á hann, so tað var ikki meira enn, at teir slitu til lands. Tá ið Símun legði at landi í Sugguni, sá hann bát liggja innanfyri. Hann kendi við tað sama huldumannin, og báðir at brigslast. Huldumaðurin heldur seg hava javngóðan rætt til lendistøðna og hann. “So heldur tú teg hava rætt í øðrum eisini”, svarar Símun; “tú mant vera tann, ið spillir haga mín við hasum gráa og svarta seyðafylginum, ið gongur í reyninum.” Huldumaðurin segði tá, at hansara ættarmenn høvdu nýtt hagan fyri hann, og hann sjálvur vildi nýta hann á sama hátt. Orð ókst av orði, og endin varð, at Símun leyp á hin heidna at berjast. So bar á, at Símun vann og ætlaði at drepa hin; men huldumaðurin bað hann geva sær lív og grið, og Símun játtaði tí, tó so, at hin heidni mátti lova at flytja burtur úr Streymoy við øllum sínum og ikki seta fótin har oftari. Huldumaðurin gekk undir hetta og fór so í kambin yvir Froðba í Suðuroy til at búgva. Síðan spurdist einki aftur til hansara í trý ár.

Við norðasta endan av Sandoynni er ein hólmur, Trøllhøvdi, sum hoyrir til Kirkjubøar; á hesum hólminum hava teir nú sum áður seyð og stundum oksar og geldneyt. Trý ár eftir tað, at huldumaðurin var farin í Froðbiarkamb at búgva, kom ein fremmindur oksi, gráur á liti, at ganga í Trøllhøvda. Símun kendist ikki við henda oksan og lýsti hann upp á trimum ólavsøkutingum upp í slag, men einki batti: eingin vildi kanna sær oksan, og triðju ferðina segði Símun, at nú vildi hann sjálvur taka og drepa oksan, av tí at eingin tóktist eiga hann. Jógvan Ísaksson úr Skúvoy, fráskilamaður og vitugur, sum var skipaður at siga fyri minni á hvørjum tingi, ráddi Símuni at lata oksan ganga; tann, ið hevði sett hann í høvdan, mundi væl taka hann aftur (hann grunaði, at huldumaður átti oksan). Men Símun gav ikki hesum gætur; um heystið vildi hann taka oksan, segði hann. Ein morgun snimma um veturnætur, væl fyri dag, fór Símun upp og vakti húskallarnar til at fara við sær út í Høvda (Trøllhøvda); summir mæltu til og summir frá at fara. Úti á Bø búði Baraldur, eyknevndur Trølla-Baraldur, uppsitarin hjá Símuni. Altíð spurdi Símun hann til ráða, tá ið hann skuldi fara nakrastaðni, tí Baraldur var framsíggin maður. Símun bað hann vera við sær í ferðini hin sama morgunin, men Baraldur segðist ikki troysta sær at fara og bað Símun geva ferðina yvir, men Símun segði, at hann hirdi ikki, hvat hann segði, bannaður trøllaskorturin; nú mundi okkurt ilt vera komið fyri hann í nátt, sum vant var. So fóru teir, sjey menn saman, av húsum og beint í høvdan eftir hesum góða oksa. Símun var fastandi — konan hevði ikki sett morgunmat til hansara, tí ilt var ímillum teirra, sum hann hevði sligið hana; ikki hevði hann lisið faðirvár heldur. Teir komu í Trøllhøvda, men hulduoksin, sum fyrr hevði altíð verið so deyðspakur, visti nakað á sær henda morgunin og var so styggur, at teir fingu ikki hendur á hann og vóru í ansi at geva hann yvir. Komið var at kvøldi; tá stóð oksin stillur fyri teimum. Teir bundu hann og linaðu hann niður í bátin. Teir setast at rógva heim, og Símun er í góðum skørum. Sum honum er hyggjandi til viks, sær hann bát koma gjøgnum Høvdasund og stevna beint á bát hansara. Flýggja undan kundi Símun ikki, tí at hin báturin var nærri landinum, og hann legði tí uttan dvøl at bátinum. Formaðurin reistist upp og leyp inn í Kirkjubøarbátin. Nú kendi Símun huldumannin aftur, sum hann hevði vunnið sigur av áður. Huldumaðurin treiv við tað sama um oksan at fáa hann inn í sín bát, men Símun støkk upp av bekkinum, og báðir at takast. Símun feldi huldumannin niður í skutin og rópaði á ein drong at taka sær tað hvassa, ið undir bandinum stóð. Dronginum skildist ikki, og hann spurdi: “Hvat?” Tá ilskaðist Símun, hvesti í drongin og rópaði: “Knívin!” men nú ið hetta orðið var sagt, fór huldumaðurin at brótast og vinna seg upp aftur. Hann tók eitt reytt silkiband og bant tvørtur um skøvningin á Símuni, tók so bæði Símun og oksan inn í bát sín og bant teir. Síðan fóru huldumenninir fyri eystan suður um Skálavík. Kirkjubøarbáturin varð sundursorlaður. Ein maður, nevndur Torbergur, kom rekandi á einum spreki í sugguna við Kirkjubø, og hann hevur sagt frá hesum tilburðinum.

Huldubáturin sigldi nú suðureftir. Tá ið hann kom ábeint Skúvoy, var verfaðir Símunar, Jógvan Ísaksson, burturi í haga, bar eyga við bátin og kendi. “Ikki skuldi Símun farið so í dag, um hann hevði verið blíður við konuna”, segði hann; tó skuldi hann dvølja huldumanninum eitt sindur, helt hann fyri, fór út á egg og blakaði haðan eina fliðu oman í sjógvin framman fyri bátin. Síðan fór hann heim til húsa og segði: “Í kvøld er Kirkjubøur høvuðleysur”. Í trý sjóvarføll varð huldubáturin liggjandi har á Bergsíðu og slapp ikki úr stað. So sendi Jógvan son sín út á egg við einum slíðrum og bað hann kasta teir útav, so teir komu í sjógvin aftan fyri bátin. Drongurin so gjørdi. Tá losnaði báturin, og huldumenninir fingu róð, sum teir vildu. Høvuðsmaður teirra hevði nú Símun við sær upp í Froðbiarkamb, hvar bústaður hans var. Hann var annars ikki illur við Símun, nú hann hevði fingið vald yvir honum. Harímóti fóru hinir huldumenninir altíð illa við honum, tá ið høvuðsmaðurin ikki var nærstaddur; hvar ið Símun hevði herbergi at liggja í, har hongdu teir vásklæði, rennvátar spjarrar, uppgjørd og vaskað snøri, sum vatnið rann úr, og annað honum til meins. Hvørt kvøld slapp Símun einsamallur út, og tá hevði hann oftast fyri sið at leggjast á knæ og hyggja at mánanum. Hin forneski høvuðsmaðurin sá hann eitt kvøldið liggja so og gráta; hann gekk tá til hansara til at ugga hann og segði við hann, at hereftir skuldu hinir ikki gera honum ilt. Hin forneski hevði at teimum, men einki bataði Símuni. Ein dagin vóru froðbingar á fjalli til at taka heystskurð. Tá ið seyðurin var bundin og borin til húsa, dvaldist ein av monnunum eftir á rættini. Hann sær mann stevna beint á seg og heldur hann vilja finna seg. Nú ið maðurin nærkast, kennir froðbingurin, at hetta er hin fyrri bóndin í Kirkjubø. Símun heilsar honum og spyr hann tíðindi, hvussu til stendur í Kirkjubø, um einkjan er gift uppaftur, og annað tílíkt. Froðbingurin sigur satt frá øllum: einkjan er gift við einum húskalli, og húskallurin hevur fest Kirkjubøgarð. Hann spyr Símun, hvussu hann nú tykist liva, og um hann hevur ikki hug at sleppa heim aftur til Kirkjubøar. Símun svarar, at hann hvørki vil ei kann sleppa aftur frá teimum, ið hann er hjá. Illa sigur hann seg liva, uttan tá ið teir eru burtur frá húsum; tá livir hann frægari, tí kona høvuðsmansins er blíð við hann. Teir fáast nógv við at rógva út, og hvørja ferð teir koma aftur, verður hann at sita undir renningarvatninum úr snørum teirra. Símun bað froðbingin leggja sær ráð, at hann kundi hjálpast betur ímóti teimum. Froðbingurin helt seg lítið kunna hjálpa honum til at bøta um viðurskifti hansara; tó fekk hann Símuni ein lítlan mudd, sum hann bað hann hava altíð uppi á sær og nýta, tá ið neyðugt gjørdist; vildu teir ráðast á hann, skuldi hann vísa hann fram. Sum teir standa og tosa, komu tveir huldumenn eftir Símuni; men hann vísir teimum muddin, og teir fáa einki gjørt honum. Froðbingurin fann Símun í haganum tvær reisur eftir hetta, og nú segðist Símun liva betur, tí hann hevði fingið vald yvir huldumonnunum og lært teir siðir og hógv; nú tordu teir ikki longur at gera honum ilt. So ein dagin gongur sami maður úr Froðba á fjalli uppi undir kambinum. Hann møtir har einum manni, men heldur seg vita, av hvørjum slagi hann er, og vil tí ikki finna hann til máls. Hann skákar av veginum, men huldumaðurin tekur vegin av honum og sigur við hann, at skomm skuldi hann hava fyri muddin, ið hann hevði fingið Símuni, sum nú var yvirmaður sín; hann og hansara fólk skuldu muna honum tað aftur og løna tað hart. Froðbingurin biður hann royna: “Havi eg givið Símuni muddin, man eg sjálvur hava knívin eftir, og ætli eg at hjálpast við honum.” Seinnameiri frættist einki frá Símuni og huldufólkinum í Froðbiarkambi.

Jakob Jakobsen: ”Færøske folkesagn og æventyr”, 1898-1901

Sagnirnar eru her endurgivnar við Hammershaimbs stavseting eftir útgávuni:
Jakob Jakobsen: “Sagnir og ævintýr”, fororð eftir Mariu Mikkelsen, 1. útg. 1925, 2. útg. 1984-85.

Harra Klæmint

Um harra Klæmint, sum prestur var í Sandoy á sinni, eru nógvar frásagnir. Meira hugsaði hann um vinningin enn um prædikuna. Fátækur var hann, tá ið hann kom til Føroya, og átti ikki meira, enn hvat ið kundi vera í einum klæðsekki; men so væl dugdi hann at kradda undir seg, at, tá ið hann var á gamals aldri, var hann ein ríkiskroppur og átti 60 ognarmerkur. Ikki tók hann pening sum gjald frá nøkrum manni, men bert jørð.

Hungursár vóru í Sandoy í harra Klæmints tíð, og fólk heittu tí ofta á prestin í neyð teirra. Ein maður kom hungursvøltur til hansara í Todnes prestagarð og bað hann leska seg eitt lítið av mati. Klæmint gav honum ein válgara uppá tey kor, at maðurin læt honum tað jarðarstykki afturfyri, sum enn á døgum kallast “Válgarateigar”. Tað eru tríggir teigar uttan fyri Todneshús sum eitt skarð burtur úr einum áttatiáli, ein teig fyri hvørt riv í válgaranum.

“Biskupsjarðir”, tvær merkur undir Fjalli burtur av Klettagarði, fekk harra Klæmint eftir Sakansson (son Sakans í Dímun). Prestur og Sakanssonur áttu báðir Norðbingaskor í felagi. Eina ferð, sum Sakanssonur var farin at draga lírar í skorini, fall hann, og tað var hansara bani. Prestur helt fram, at hann hevði farið óreiðiliga at, tí at hann hevði drigið fyri seg einsamallan, tó at báðir áttu skorina, og tók so báðar tvær merkurnar til sín, men læt einkjuna hava eina áttatiál eftir innangarðs (Guddurygg). Tvær merkur og fýra gyllin (áttatiál) átti Sakanssonur.

Andras undir Brekkuni átti eina hálvmørk, sum Klæmint lúrdi eftir at fáa. Í deyðstund Andrasar kom prestur at avloysa hann og vildi fáa jalov upp á jørðina afturfyri; men ikki vildi Andras lata meira enn eina áttatiál fyri avloysing sína, og harvið varð prestur at lata sær eftirlíka.

“Bænadiktsmerkur” eita tvær merkur av Klettagarði. Ein einkja við tveimum døtrum átti tær. Klæmint lokkaði festibrævið frá henni og fekk henni tað ikki aftur, men fór til fútan við tí og vildi hava hann til at festa einum sonarsoni sínum merkurnar. Báðar døtur einkjuna vóru býttar, segði hann. Fútin spurdi genturnar, um tær vóru trúlovaðar, ella um tær ongar fríggjarar vistu sær. Tær søgdu nei til bæði, og so festi fútin sonarsoni Klæmints, Klæminti á Klettum, merkurnar.

Ein maður uttan fyri Á, eyknevndur Skrummarin, stóð og velti niðri á Krossi eitt várið. Harra Klæmint gekk til hansara ímillumat og beyð honum bæði kjøt og annað fyri at fáa hann til at lata sær tað jarðarstykki, ið kallast “á Skrummarsfløtti” undir Reynatúgvu. Prestur átti Høgubrekku, tætt út til Skrummaransfløtt, sum hann vildi so fegin hava afturat. Ein dagin, sum prestur hitti Skrummaran úti á bønum og gav seg í holt við hann, komu teir til ilnar, og vóru báðir reystmæltir. Prestur sló Skrummaran og eggjaði honum til at sláa seg aftur - ætlan Klæmints var at fáa hin til at fyrigera ogn sínari. Skrummarin tók til at lemja prestin, men prestur gjørdi ikki vandari enn, at hann tveitti seg niður og rópaði neyðarróp. Fólk komu til, men Skrummarin kundi taka vitni uppá, at prestur hevði sligið fyrri, so Klæmint fekk onga sekt við honum ta ferð. Men eftir hetta hugsaði Klæmint altíð um, hvussu hann skuldi sæta honum, og seinnu ferðina vignaðist betur.

Ein tjóvur var heima á Sandi, sum kallaðist Runti. Einaferð hevði hann stolið eina kúgv og grivið hana niður í eina grøv uttan fyri Á, kallað Runtagryvja, og takt útyvir. Sum fólk leitaðu, hoyrdu tey kúnna belja niðriundir og fingu hana so aftur. Í Runtaurð undir rókunum uppi í haganum í Húsavík hevði Runti sær skjól. Eitt glopp er har, sum nevnist Runtahol, ímillum tveir óførar steinar. Har varð hann funnin av einum seyðamanni, Magnus, sum var burturi í haga og sá royk koma uppúr, tí Runti hevði fingið sær eld og pott til matgerðar. So varð hann fingin og dømdur til at heingjast uppi á Gálga úti í Nesi. Prestur skundaði undir at fáa Runta dømdan, tí hann kvíðaði fyri, at tað kundi annars koma niður yvir hansara egnu synir. Klæmintssynirnir vóru ikki dælir og høvdu ringt orð á sær; fólk søgdu, at teir høvdu verið uppií við Runta. Siður var tá í tíðini, at tjóvum, ið heingjast skuldu, loyvdist at royna treyt. Kundu teir taka seg tríggjar ferðir upp um gálgatræið, so vóru teir slopnir. Runtin tók seg tvær reisur uppum og var um at taka seg upp triðju ferð; tá rópaði Skrummarin: “Lova mær!”, leyp til og sló Runtan dygt á skøvningin við einum stavi. Søgn er, at prestur elvdi Skrummaranum til at gera Runtanum bága til tess at fáa sak við honum. Tað gekk presti eftir vild: Skrummarin hevði óløgligan atburð í tí, at hann forðaði Runta, og forgjørdi so ogn sínari; men prestur tók við jørðini, ið hann hevði átt. Frá Runta er enn at siga, at hann varð hongdur kortini, og tá kom ikki ein fiskamurtur inn á Bogatanga á Sandi í trý ár. Tað, søgdu fólk, var av tí, at Runti var vorðin hongdur óløgliga.

Ikki gignaðist Klæminti so væl á hvørjum sinni tað, hann hevðist at. Tað gav at bíta við útistovubóndanum í Skúgvoy. Sonur útistovubóndans hevði verið hjá Klæminti presti og lært. So eitt árið, sum útistovubóndin hevði verið í Havn og var á veginum heimaftur til Skúvoyar, fór hann í Todnes at gista hjá presti. Í tvær nætur var hann í prestagarðinum, áðrenn tað viðraði til Skúv-oyar, og fekk vánaligan kost, tóktist honum: blámaðan válgara, turran fisk, tálg og føroyskan drýl. Bóndin spurdi, hvussu mikið prestur skuldi hava afturfyri. Tvær gyllin í jørð, svaraði Klæmint; eina fyri hvørja náttina. Har var einki við at gera: útistovubóndin varð at lata tað, sum prestur kravdi. Eina tíð eftir hetta fór prestur um gjaldið og kom til Skúvoyar. Meðan hann var har, kom illveður á, so hann kom til at liggja veðurfastur og noyddist at taka innivist. Tá vóru bara tvey bóndahús í Skúgvoy: í Stórustovu og »úti í Stovu«. Stórustovubóndin hevði einki húshald, og harafturat vóru prestur og hann óvinir, so Klæmint noyddist at halda til hjá útistovubóndanum. Útistovubóndin gav presti turran fisk, sperðil og føroyskan drýl til mats. Prestur gramdi seg um, at nú var illa vorðið: við øllum tí, sum hann átti, mátti hann nú líða hungur og hall her í Skúgvoy. Tá ið veðrið blíðkaði og farandi var um fjørðin, spurdi prestur bóndan, hvat hann skuldi hava fyri tað, at hann hevði hýst sær. Tvær gyllin í jørð, var svarið. Soleiðis fekk útistovubóndin jørðina aftur, sum prestur hevði fingið av honum.

Klæmint hevði tríggjar høvuðsmenninar í Skálavík í drykkjulag hjá sær: Antinis í Dalsgarði, Jógvan í Skála og ríkasta óðalsmannin í bygdini: Hanus undir Hagabrekku, nevndur »Frænd-Hanus«. Tá ið ein tíð var umlopin, skrivaði Klæmint rokning upp á jørð til allar tríggjar konurnar. Kona Antinisar var eitt gódlív sum hann sjálvur og svaraði einki til; men kona Frænd-Hanusar svaraði, at vildi hann hava nøkur stokkaleggøld, skuldi hann fáa tey: annað fekk hann einki. Kona Jógvans spurdi, um tað var sámiligt fyri ein prest at hava brennivínshandil; hon ræddist ikki søksmál, segði hon.

Tá læt prestur sakina falla. Hanus og Antinis báðir góvu uppat við at drekka. Hanus kom at vera av raskastu monnum í Føroyum til at rudda jørð og leggja inn traðir; men Jógvan vildi ikki lata av við sínari brennivínsdrekking, og varð tað hansara deyði.

Synir Klæmints vóru yvirgangskroppar og rammir til at stjala frá pápanum sum frá øðrum. Lomb stjólu teir frá pápanum úr Høvdahaga og lugu so fyri honum, at tað vóru traðamenn, sum stjólu, Klæmint trúði tilskilan teirra og ætlaði at bannseta tjóvirnar frá prædikastólinum, tó at Jógvan Mortansson, bóndi í Trøðum, bað hann varnast og segði við hann, at tað vóru hansara egnu synir, ið stolið høvdu. Sunnudagin, sum prestur skuldi lýsa bannið, fór Jógvan bóndi í kirkjuna - hann var deknur og av tí kallaður Prest-Jógvan. Á veginum møtti hann einum neyðar konufólki, sum kom úr Todnesi við svintuni fullari av seyðakjøti, Jógvan spurdi, hvat hon hevði í svintuni. Hon segði honum frá og vælsignaði prestasynirnar, sum høvdu givið sær kjøtið (átta stykkir hevði hon fingið og huppin við). Jógvan bað hana lata seg fáa kjøtið at beina fyri, at tað skuldi ikki vera henni at skaða; tí tað var stolið. Hon skuldi fáa eitt heilt krov afturfyri, segði hann. So flýddi hon Jógvani kjøtið; hann fór beinan vegin og tveitti tað í Ervaker (í ánni niðan fyri træbrúnna, ið nú er) og fór so í kirkjuna. Fýra ljós vóru tendrað og brendu á altarinum, meðan prestur lýsti bannið. Tá ið liðugt var, tók Jógvan og kastaði ljósini, hvørt í sítt hornið av kórinum. “Nú er bannsett,” segði hann, og bað so ansa væl eftir fólkinum, tá ið tey fóru úr kirkjuni. Prestabøn skuldi fata, og fata gjørdi hon her. Tá ið fólk fór úr kirkju, var ein sonur Klæmints farin blindur upp í uttastu brík; hann viltist, tí hann var blindaður, og fann ikki út aftur. Tríggir synir Klæmints sótu um pottin heima og kókaðu sær kjøt; men í sama bili sum bannið var lýst, sprakk potturin. Ein kolaðist illa, og hinir báðir merktust. Prestur settist á hestin og reið heimeftir, men tá ið hann kom at Hviná, datt hann av og breyt beinið. Síðan var hann lamin og varð kallaður Halti Klæmint.

Klæmint og sonurin Pætur (kallaður “harra Per”) vildu altíð vera hvør ímóti øðrum. Símun við Á í Húsavík var vorðin djevulsettur. Harra Klæmint royndi at reka tann ónda andan út úr honum, men ikki batti - Símun var alt at versna. So fór harra Per, sum var hjálparprestur hjá pápanum og hevði garðin á Sondum, til Símunar. Tá ið hann kom, hevði Símun alt hurl um burl inni hjá sær, seingjarklæðini upp undir loftið. Prestur var kvikur, hevði hendurnar millum herðarnar á honum og segði: “Gå ud, du urene ånd, og giv den hellige ånd rum!« Tá flugu tríggir svartir ravnar út ígjøgnum vindeygað, og Símun batnaði. “Denne regle har jeg studeret dybere end min fader!” segði harra Per. Men tá ið eitt ár var umlopið, var Símun óður aftur, verri enn nakrantíð, og leypst á sjógvin. Líkið rak upp aftur á sandin og var grivið á Tossismýri.

Eitt árið vildu synir Klæmints hava tað til roysnis at gera alt hoyggið, ið pápin átti, saman í eina des, og ikki var tað eiti av hoyggi. Í hoygarðinum í Todnesi gjørdu teir hesa óføru des. Tríggir vóru uppi á hoynum; býtti Símun var ein teirra. Høgt kom upp og væl leið; tá rópaði ein: “Nú síggi eg Koltur!” Men tá ið tað leið fram undir, at kjalast skuldi, tá skeytst hoyggið, tí leysliga var gjørt; tað fall, og fallið var stórt. Teir tveir doyðu, men býtti Símun slapp.

Jakob Jakobsen: ”Færøske folkesagn og æventyr”, 1898-1901

Sagnirnar eru her endurgivnar við Hammershaimbs stavseting eftir útgávuni:
Jakob Jakobsen: “Sagnir og ævintýr”, fororð eftir Mariu Mikkelsen, 1. útg. 1925, 2. útg. 1984-85.

Kálvur Lítli

Kálvur lítli var síðsti katólski prestur í Sandoy í Føroyum. Herviliga grammur var hann í skapi, hádingsmaður og ein rættur óflýggjakroppur, og eru harum enn ymsar frásagnir.

Kletta- og Skarðsbøirnir (»norðuri á Bø« heima á Sandi) eru áfastir við prestagarðsbøin í Todnesi, og norðbinganeytini (neytini norðuri á Bø) vóru Kálvi so bágin við heimagongu á Todnes bø. Ikki hugnaði honum hetta. Hann legði tá fótonglar tætt innan fyri grindina, sum hann læt standa opna til at lokka tey fremmindu neytini inn á bø sín. Um morgunin, tá ið hann hugdi út ígjøgnum gluggan, hevði hann tann stuttleikan at síggja ein hóp av neytum liggja dottin um rygg tætt innan fyri grindina. Hann bretti sær við, tí at bragdið var gingið honum so væl í hond, fór læandi innar í roykstovuna og segði við húskallarnar: »Grímurnar uppi á Bø, nú spjálka tær kleyvum innan fyri grind í morgun!« Stinnur titaði prestur inn um grind, gleðandi seg til at síggja norðbinganeytini føst í fótonglunum, men varð honum dátt við dagin, tá ið hann sá, at tað vóru hansara egnu neyt, ið har lógu, og flestøll av teimum longu deyð. Tá græt Kálvur lítli. Tað er bæði fyrsta og síðsta ferðin, at tað frættist, at hann hevur grátið.

Kálvur læt gera sær gróthús á hólminum í Sandsvatni; har goymdi hann kjøt og annan mat. Løgarsteinar læt hann leggja úr tanganum í Todnesi út í hólmin at ganga eftir. Men synirnir vóru so grammir at stjala kjøt frá pápanum. Ein vetur fóru teir eftir ísinum og miðaðu eftir løgarsteinunum. Teir hava tó ikki verið beint uppiyvir: kelda var í ísinum; hann brast undir teimum, og teir druknaðu allir, seks í tali — hin sjeyndi var eftir; hann var ongantíð uppi í teirra skálkastrikum. Tá ið hetta frættist í Todnes, tá græt Kálvur lítli ikki (tó súrnaði hann í eygunum, sigur søgan).

Kálvs menn høvdu havt fjallgongu í Fjalshaga eitt árið, og Kálvur var farin á rættina til teirra — Klovarætt var tað, innan fyri bøgarðarnar undir Hamri (tætt undir rygginum, ið gongur ímillum vøtnini). Meðan hann stóð og handlaði seyðin, slepti ein av húskøllunum, sum hevði agg tíl Kálvs, einum veðri, sum hann helt á, beint á prestin. Veðurin rendi høvdið fyri bringuna á honum, so hann fall víðopin. Kálvur reistist upp aftur tigandi; men tá ið hann fór av rættini, segði hann við húskallin; “Goldin skulu kultrini úr Slavansdalinum vera tær” (Slavansdalur er undir fjalli í Fjalshaga).

Summarið eftir vóru teir, Haraldur Kálvsson og hin nevndi húskallurin, farnir til bakka at síga í fuglabergið tað, sum rópast “á Drang”. Dagin tann, ið teir skuldu verða drignir upp aftur úr berginum, sást Kálvur at ganga aftur og fram úti við eggina. Haraldur segði tá við húskallin: »Í dag man faðir hava í huga at løna tær bragdið, ið tú gjørdi honum á rættini í heyst; man tað skjótt fara at vera víst; skift um klæði við meg!« Húskallurin so gjørdi, og Haraldur bant seg fyrstur í línuna. Tá ið hann var komin so langt upp, at Kálvur helt seg kenna húskallin á klæðunum, tók hann fram eina brýnda øks, sum hann hevði fjalda undir skikkjuni, setti høvdið út fyri og ætlaði at høgga línuna tvørtur av. Haraldur, sum hevði havt hann í eygsjón, rópaði tá: “Høgg tú, um tú vilt! Eg eri sonur tín kortini.” Kálvur kendi røddina á soni sínum og goymdi øksina aftur; men tá ið sonurin var komin upp heilur og var loystur úr línuni, var hann so illur, at hann bangaði pápan. Húskallurin slapp tá heilur upp eisini og kom ikki aftur til Kálvs síðani.

Árni búði úti í Nesi norðan fyri Hersá (hersi er hvørkikynsorð, tað sama sum hors, t.e. ross. Í Nesi gingu rossini). Kálvur fór til hansara og bað hann koma við sær og hjálpa sær at taka skarvsungar í urðini undir Árnabergi. Teir fóru hagar við báti, men best sum Árni var komin upp á land, róði Kálvur frá aftur og læt hin sita. Ongan veg var gongt heim frá urðini í teirri tíðini; men síðan hevur brimið ruddað so nógv grót burtur, at nú er gongt heim. Har legði Árni síni bein, og Kálvur tók ogn hansara. Enn sæst toftin (Árnatoft), har sum hann búði.

Børn Árna gingu altíð í støðna at biðja fisk eftir tað, at pápin var deyður. Ein dagin hevði Todnesbáturin verið útrógvin — Rasmus Kálvsson var formaður. Kálvur kom og bað bera fiskin niðan í gróthúsið; børn Árna bað hann fara inn í bátin, á floti lá, og fáa sær agn. Sum tey sótu í bátinum, kom Kálvur og skeyt hann frá landi. Rasmus Kálvsson hoyrdi rópini og grátin til teirra og gjørdi seg til at fara eftir teimum í einum øðrum báti; men ovurveður var, ættin lá frá landi, og langur vegur var at draga bátin úr neystinum. Hetta tarnaði hann so nógv, at hann var ov seinur at bjarga teimum. Hann sá bátin við teimum fara inn undir Árnaberg og sorast í briminum. Men Kálvur tordi ikki at koma aftur í ljósmála í tveir dagar; so ræddur var hann fyri soninum.

Ein arbeiðskona hjá Kálvi stóð ein dagin og knoðaði malta. Hon hevði klípt eitt sindur burtur av og bakaði sær ein drýl framíhjá. Kálvur kom gangandi um dyrnar, sá hvat hon hevðist at og smatt avstað aftur. Eina lítla løtu eftir kom hann inn aftur (nú mundi vera bakað, ætlaði hann), og í sama bragdi kipti arbeiðskonan maltadrýlin tíl sín og stakk hann í barmin glóðheitan. Kálvur varð varigur við tað, men lætst ikki um vón. Hann bað hana koma við sær í stundini og bera seg um ánna (hetta var á Sondum, náðinsgarðinum). Hon hevði ongan illgruna og læt sær eftirlíka. Tá ið tey vóru komin at ánni — kvikliga gekk hann — tók hon hann upp á bakið at bera. Hann legði hendurnar í kross, har sum hann kundi ætla, at maltardrýlurin var stungin, og trýsti so á tað fastasta, ið hann orkaði. Hon skar í eitt róp, men hann spurdi, av hvørjum hon rópaði so. Tá í vandanum gekk hon við, hvat hon hevði gjørt. Tað stykki av bróstinum, sum tann heiti drýlurin hevði nomið við, brendist, og fekk hon harav deyðamein.

Ilt var ímillum Kálvs og sonarkonuna (konu Haralds). Ein morgun, tá ið maður hennara var farin út at rógva, spurdi hin gamli hana, hvussu veðrið var. Hon svaraði: “Fagurt veður er; gullið brakar undir fótunum!” Tað var frostið, hon meinti. “Háðar tú meg, so skal eg spotta teg,” segði Kálvur, grammur um tað, at hon helt fragd at honum. Síðan beyð hann arbeiðskonunum í Todnesi, at tær skuldu kynda ein stóran eld “norðuri á breyt” norðan fyri húsini í Todnesi. Hann ætlaði at brenna hana á báli. Men arbeiðskonurnar, ið kyndu, gjørdu tað ógvuliga treyðar og kyndu upp við mold, neytamykju og øllum ruski, at tað skuldi ikki kykna, men rúka dúgliga, og roykurin kom tá eisini at vera so óførur, at sjóbátarnir sóu hann. Sonur Kálvs var á tí miðinum, sum rópast Grynnan og er stutt uttan fyri Salthøvda og endan av Skúgvoy. Tá ið hann sá roykin upp fyri Vørðuna, var honum illa við: “Mestur hevst hin gamli okkurt at í dag!” segði hann og bað hinar rógva til lands. Hann skundar undir teir; allir seta fót í bekk og toga á árarnar. Í urðini í Grótvík settu teir upp, og í somu stund sum Kálvur og menn hansara nøktaðu konu Haralds úr klæðunum til at koyra hana á bálið, kom Haraldur til við sínari bátsskipan og gav pápanum homlubandið so dygt um ryggin. So var hon bjargað. “Hevði tú ikki verið faðir mín, skuldi tú sjálvur farið á bálið,” segði sonurin við pápan.

Eina ferð kærdi Kálvur seg um, at blóðmørurin, ið hann fekk frá húsfrúnni í Húsavík, tá ið hann gisti hjá henni, var ov soltin. Næstu ferð, tá ið hann kom til Húsavíkar at gista, setti hon fyri hann eitt stykki av einari rossavomb, sum hon hevði latið ístur upp í. Tá segði Kálvur: “Mådelig pølse er altid bedst, hvad enten den er af ko eller hest.”

Mong ár eftir Kálvs deyða kom eitt kvøldið harra Klæmint, sum tá var prestur í Sandoy, út undan Skarði (heima á Sandi). Hann sær tríggjar menn koma norður eftir kirkjugøtuni, ein av teimum prestklæddan og gangandi undan. Hinir báðir líkjast ikki natúrligum fólki av nøkrum ættaslagi. Klæmint spyr, hvørjir teir eru, og hvaðan teir koma. Hin prestklæddi svarar: “Eg eri Kálvur lítli, ið prestur var í Sandoy, og hinir báðir eru djevlar úr helviti, ið fylgja mær eftir.” “Hvar ætla tit at fara?” spyr Klæmint prestur. “Vit ætla okkum undir Skarð; menn har hava so ofta heitt á okkum í kortspæli, og nú eru vit komnir at finna teir.” “Støðgið mær her eitt sindur, meðan eg fari heim til húsa!” sigur prestur, fer heim og letur seg í prestakjólan. Teir bíða, til hann kemur aftur, og so allir undir Skarð. Har sita menn og spæla kort við illbønum, blót og bannan. Eitt ókunnugt er komið uppí og vinnur í heilum. Ein maður missir eitt blað undir borðið, vil taka tað upp og sær tá, at einki skil er á niðurpartinum á hesum fremminda. Prestur kemur inn, gevur kortspælarunum hvassa áminning, tekur kortini, koyrir tey í eldin og leggur dýrt við, at so leingi hann er prestur í Sandoy, skal ikki kortspæl vera aftur undir Skarði. So borar hann hol í stovubróstið og rekur fanan út ígjøgnum. Fólkið grætur ella liggur í svímilsi, men prestur lýsir Guds frið og signing yvir tey og fer so út aftur til teir tríggjar, ið standa og bíða fyri durunum. “Tit skulu fylgja mær aftur í sama stað, sum eg hitti tykkum,” sigur hann við teir, og teir fylgja. “Nú skulu tit støðga,” sigur prcstur og tekur at lesa og reka djevlarnar niður ígjøgnum eina hellu. Væl gongur í hond. Kálvur er eftir; tað gongst so treytiliga at fáa hann niður; tá ið komið er at eygnabrúnum, stendur fast, og mátturin vil ganga frá presti. Hann lítur upp og biður Gud hjálpa sær; tá signar Kálvur og gongur undir hellurøðina. Í sama bragdi ripar prestur hælkappan í bollan á honum og biður hann fara til helvitis aftur, sum hann er frá komin. Hælkoytan sæst enn í helluni. Men tá ið prestur kom aftur at húsum, var hann so dravvátur, sum hann var drigin frá grunni.

Kálvi lítla leiddist at vera í Føroyum. Hann fekk tá at frætta, at slotsprestur hjá kongi var deyður, og fór niður, tí hann ætlaði sær at fáa tað embæti. Men hann varð ov seinur, tí ein annar var longu komin í staðin. Kálvur gav seg tá út fyri bartskera til at raka skegg, og kongur tók hann til bartskera sín. Ein dagin, sum hann stóð og rakaði kongi, segði kongur við hann, at um hann blóðgaði seg, skuldi hann missa lívið. Tá var eftir undir kvørkrunum. Tá ið Kálvur rakar tvørtur um barkaknøttin, sigur hann við kong: “Hvør ræður nú fyri londum?” “Tær og vær,” sigur kongur. “Hevði tú ikki sagt hatta, so hevði eg hugsað at skorið teg út úr kýlinum,” sigur Kálvur. “Tað hugsaði eg eisini, at tú mundi gjørt, um eg hevði svarað øðrvísi enn eg gjørdi,” svarar kongur. Síðan varð Kálvur lítli tikin og dømdur frá lívinum.

Jakob Jakobsen: ”Færøske folkesagn og æventyr”, 1898-1901

Sagnirnar eru her endurgivnar við Hammershaimbs stavseting eftir útgávuni:
Jakob Jakobsen: “Sagnir og ævintýr”, fororð eftir Mariu Mikkelsen, 1. útg. 1925, 2. útg. 1984-85.

Húsfrúgvin í Húsavík

Ein olmussugenta, sum nevnist Sissal (Cesilia), var á sinni í Skúvoy; hon hevði tilhald hjá einum bónda har; sum eitt vesalavætti lá hon undir kvørnini í spjørrum um næturnar; um dagarnar var hon sett burtur í haga at ansa eftir neytum, at tey skuldu ikki koma í óføri ella detta oman fyri bakka.

Ein dagin, ið hon sat hjá neytum, kom tyngd á hana, og hon sovnaði, sum hon sat, og kom til at liggja fram eftir grúgvu. Í dreymum hoyrdi hon ein siga við seg: ”Tú svevur á gullinum! grava undir rygginum millum báðar tjarnirnar, har skalt tú finna tað, ið teg ger ríka!” Hon vaknaði, fegin um henda góða dreymin; men har var eingin ryggur og eingin tjørn at síggja, og hon hugsaði tí, at dreymurin hevði einki at týða, og tað, hann lovaði henni, kundi hon einki vænta sær av, men hon fór so heim aftur og legði seg í sína legu undir kvørnini, sum hon var von at gera. Annan dagin fer hon aftur burtur í haga í sama stað sum dagin frammanundan; tyngd fellur á hana, hon sovnar fram á, sum hon situr, og hoyrir sama málið siga við seg: ”Tú svevur á gullinum”, o. s, v. Triðja dagin gekst henni á sama máta. Hon undrast mikið á hetta, uggaði seg við, at hesin dreymur tó ikki mundi vera fyri einki, og fór tí at siga eini gamlari konu í bygdini frá øllum, sum tað hevði borist henni til. Kellingin grundaði leingi fyri at týða orðini, ið gentan hevði hoyrt; um langt og leingi segði hon við gentuna, at hon skuldi royna at grava, hvar andlit hennara hevði ligið niður á jørðina: ryggurin, sum var sagt henni í dreyminum, hon skuldi grava undir, mundi vera nasaryggur hennara, og tjarnirnar eyguni; gróv hon har, mundi gullið finnast. Gentan so gjørdi, sum konan hevði sagt, fann tað stóra gullhornið, sum Sigmundur Brestisson hevði átt.

Nú fór hon fegin heim, bar tað til bóndans og sýndi honum, hvat hon hevði funnið, og segði honum frá øllum; bóndin sá, at eydnan mundi fara at fylgja henni, sendi hornið út til kongs við frásøgn um, hvør tað hevði funnið. Tað er sagt, at gullið í tí var so reint, at kongur átti tað ikki betri í øllum ríkinum; hann gav henni virðið fyri hornið í peningum og umframt jørð í Húsavík. Fyri pengarnar keypti hon alla jørðina, ið liggur til Húsavíkar og Skarvanes, og er hon hildin at hava verið ríkasta kona, ið verið hevur í Føroyum.

Stokkahúsini, hon bygdi sær í Húsavík, komu rekandi heil úr Noregi, tilskorin so at tey straks kundu reisast; einki vantaði á uttan ljóarabogin; henda stovan kallaðist “stóra stova», og hon var eitt stórverk.

Grótgarðurin, hon læt gera um kirkjugarðin, stendur enn; veggirnir í hoyløðuni, grundin av neystinum (“skeiðs toftir”), tað steinsetta túnið húsanna millum í bygdini, alt minnir enn um húsfrúnna í Húsavík. Alt tað stóra grótið, her sæst, hevði hon nykin at draga til sín oman úr fjøllum; men umsíðir fórst honum illa: tá ið hann kom fram eftir Takkmýrum við einum stórum steini, slitnaði nykurhalin frá, og sæst merki av honum á steininum, sum liggur har; men nykurin hvarv í “Lítla vatn” og býr har síðani.

Húsfrúgvin var ill kona í hjarta; - tað er søgn, at hon gróv tvær arbeiðskonur livandi í jørð: aðra á Teigi, aðra, sum æt Brynhild, í Brynhildarheyg. Tá ið húskallar komu heim úr haga og bóru hakar á økslum, fingu teir illa mótitøku og lítlan mat, tí tá hugsaði hon, teir høvdu verið latir og lítið gjørt. Men komu teir heim og tóktust vera móðir, drógu hakarnar eftir sær, ella teir vóru vátir, tá ið teir komu av útróðri, var hon bæði blíð og týð og fagnaði teimum væl.

Á Skarvanesi læt hon gera trøð og velta; hon hevði fjós í fleiri støðum oman fyri bøin: í Kvíggjargili og á Brekku; nakrir teigar kallast enn Línteigar, har legði hon lørift út á blik. Hon rúnarbant bøin, so at eingin steinur kemur niður á hann, tó at eingin garður er um hann; um grót verður kastað oman av homrunum, sum hanga beint uppi yvir bønum, verður tað tó liggjandi í teirri brøttu brekkuni og kemur ikki oman.

Son húsfrúnnar kalla summir Ólav seyðamann; sonarsonurin var Einivaldur. Dóttir Einivalds var Herborg ríka; hon fekk barn við soni Róalds, sum tá var løgmaður og sat á garði sínum í Dali í Sandoy. Hesin sonur Róalds gekk burtur á báti í sugguni við Skarvanes. Tá ið tíðindini um hetta skaðaverk bórust til Róalds, var Herborg stødd har hjá. Hon spurdi tá løgmannin, um barn, sum var í móðurlívi, skuldi taka arv, tó at faðirin var deyður. “Fullan og allan arv”, svaraði Róaldur. Hon sigur tá: “Minnist til tit, ið hava hoyrt”, og fell í óvit, tá hon hetta hevði sagt. Nú fyrst grunaði løgmaðurin, at hon mundi vera við barn við soni hansara, tí ikki vóru tey enn gift.

Hon átti ein son, sum var nevndur Ásbjørn; hann vóks upp hjá abbanum Einivaldi, men teir samdust ikki væl, tí at abbin kundi ikki gloyma, at hann var leysingarbarn. Asbjørn settist niður á Skarvanesi og vann tær tólv merkurnar frá fjalli og til fjøru frá Húsavík.

Ein dagin funnust teir báðir í haganum Einivaldur og Ásbjørn og fóru at deila hvør við annan um mark millum Húsavíkar og Skarvanes; teir bardust leingi saman, og meir enn ár eftir vóru grópurnar sjónligar undir Vestfelli, hvar teir tókust hondum; um langt og leingi stóð hinum gamla til vinningar og so setti hann markið, ið skuldi vera teirra millum.

Ásbjørn gjørdi garð eftir markaskilinum, men hann er tó ikki markið nú. Meðan hann gekk og dró saman grót at garðinum, sá hann ein mann við leggaldi um lendarnar ganga og draga grót sum hann sjálvur; — hann helt tað fyrst vera huldumann, tí at hann kendi hann ikki; men síðani tekti hann, hvør ið var — tað var seg sjálvan hann hevði sæð í hamferð, hann doyði, áðrenn árið gekk út.

V. U. Hammershaimb: ”Færøsk Anthologi I”, 1891

Gívrinnar Hol í Sandoy

Gívrinnar hol í Sandoy

Fyri vestan Sandsbygd er eitt stórt hol niður í jørðina, sum kallast “Gívrinnar hol”; undir tí býr ein gívur.

Tað er manna søgn, at maður fór heiman av Sandi og niður á botn á holinum at finna gívrina. Hann kom væl fram sína ferð og sá har yvirvaksna kelling standa og mala gull á eini kvørn; eitt lítið barn sat inni hjá henni og spældi sær við eitt gullkelvi. Kellingin var blind, og tí hætti maðurin sær so spakuliga fram at kvørnini og tók til sín av gullinum, ið hon mól.

Gívurin hvørki sá ella hoyrdi nakað til hansara, men kendi tó á sær, at okkurt ilt mundi vera á ferð og mælti tí: “Annaðhvørt er tað músin, ið melur, ella tjóvurin, ið stjelur - ella ruggar henda gamla ikki rætt”. Maðurin fór nú frá henni við gullinum, tók gullkelvið frá barninum og sló tað í heysin; tað fór tá so sárt at gráta. Nú, gívurin hetta hoyrdi, grunaði hon ilt og sprakk á føtur, trilvaði eftir honum um alt hellið, men fann ongan, tí at maðurin var tá longu sloppin upp úr holinum, stigin á hestin og tví-sporaði sum skjótast heim við gullinum.

Gívurin rópaði tí sum harðast eftir grannkonu síni, segði henni frá sínum vanda og bað hana hjálpa sær at taka tjóvin. Hon var ikki sein á føtur at renna eftir honum, ginaði tvørtur um vatnið so fast, at fótasporini síggjast enn í steinunum hvørt spor sínumegin vatnið, og kallast tey “Gívrinnar spor”.

Hann var komin so væl framman undan, at langt var ímillum teirra, til tess hann kom á Vølismýri, tá var hin gívurin komin honum so nær, at hon náddi at tríva um halan á hestinum, og hon slepti honum ikki, men steðgaði hestinum í ferðini; maðurin koyrdi so hart undir hestin, at hann sprakk fram eitt lop, men halin slitnaði frá, tí at gívurin var føst á fótum og orkaði at halda ímóti; hesturin datt, og maðurin fram av honum — tá sást kirkjan, og maðurin var bjargaður, og gívurin, sum tá einki vald hevði á honum, mátti við tí skili venda aftur.

Enn hoyrist yvir “Gívrinnar holi”, hvussu hin gamla blinda gívurin melur gull í tí djúpa hellinum.

V. U. Hammershaimb: ”Færøsk Anthologi I”, 1891

Kobbakonan á Hamri í Skálavík

Maðurin, ið kobbakonuna hevði, skuldi eita Demmus. Hann hevði hoyrt, at kobbarnir skuldu koma upp á Borgarfløtu trettandunátt at dansa.

Hugsaði hann við sær, at so skuldi hann fara norður trettandunátt at vita, um hann kundi fáa eina vakra gentu burtur úr flokkinum.

Hann er norð komin og fjalir seg við ein stóran stein undir Borgarhamri, so hann sá oman á Borgarfløtu.

Ja, nú aftnaður er dagur, koma kobbarnir tysjandi og rista bjálvarnar av sær og fara at dansa.

Hann sær, hvar ein frálíka vøkur leggur bjálva sín, og fer hann eftir honum, og ber hann so ljódliga niðan til steinin, har hann fjaldi seg.

Tey dansaðu og leikaðu og hildu sær at gaman.

Tá ið so sól fór at renna, fór hvør eftir sínum bjálva. Tá ið hon kom eftir sínum hami, nú er hann burtur, og hon verður eftirstandandi. Tá fór hann til hennara og bað hana einki leggja í tað, at bjálvin var burtur, hann hevði fjalt hann. Hon bønar og biður hann lata seg fáa bjálvan aftur. So varð tosað og ikki teirra millum, at hann fekk hana at fylgja sær at húsum. Tey livdu saman í góðari semju og fingu børn.

So nú ein dagin hendir hetta: Demmus var stadđur úti á havi, teir sótu í tøttum fiski. Sum hann bregður við ein fisk, ber bóndin við beltið, har lyklarnir vóru vanir at hanga; varð hann varur við, at lyklarnir vóru burtur, og sigur fyri monnum sínum: “Hetta var ólukkudagur fyri meg.” Svarar ein á bátinum: “Hvat er nú at, beiggi?” “Konuleysur eri eg í dag, dragið inn allir samlir og leggið árar í og rógvið tað tit eru mentir við mær.” Hetta gera teir, og rógvið varð av ovurhuga, men ov seinir vóru teir. Tá ið teir komu inn á víkina, stendur kobbi fyri teimum á syðra boðaarmi.

Teir leggja so at landi, og hetta var alt í skundi; hann fer frá bátinum ta snarasta, hann kann. Tá ið hann kemur at húsum, er eingin inni uttan børnini, øskukalt á grúgvuni, og tey hvessir í húsinum vóru, knívar og annað, hevði hon beint aftur í kistuna, har bjálvin var goymdur í, hevði læst hana aftur og var farin av húsinum. Hetta hevði hon gjørt, fyri at einki ilt skuldi verða teimum, børnunum, fyri.

Søgnin var, hetta skuldi vera kona hansara, ið stóð á boðaarminum; har hevur hon staðið til denna dag.

Hetta skuldi síggjast á slektini (Hamarsfólkið), at summi vóru heilari millum fingrarnar enn vanligt fólk, høvdu mest sum hálva fit.

Har í húsinum á Hamri var ein stór kista gjørd við trænøglum. Søgnin varð søgd ommuni, tá ið hon kom á Hamar, av vermóður hennara Maluni, at hetta var kistan, ið bjálvin varð goymdur í. Søgumaðurin leggur afturat, at hann minnist væl kistuna, men hon er ikki til nú.

Faðir mín, Melkir, tók hana at gera ein vognkassa av undir fyrra kríggj, av tí at tá treyt viður. Eg minnist eisini, at omman var í øðini um, at pápin beindi fyri kistuni, og segði, hvat hon hevði verið nýtt til.

Hann sigur eisini, at kobbin, men helst ikki tann sami, stóð á boðaarminum, til hann fyri fáum árum varð skotin.

Heimildarfólk: William Tindskarð, Skálavík. Úr bókini hjá Jóannesi Dalsgaard: “Søgur og søgubrot”, 1978.

Viðmerking:
Hetta er skrivað upp orðarætt, sum William segði 8.1.1969. Anna á Hamri, omma ’Williams, var dóttir Melkir í Kirkjugerði, og gift við Demmusi Nicodemussen, tey áttu Melkir á Hamri, ið átti William. (J.D.)

Óli Seyðamaður

“Seyðamaður á Sondum
kendi knív sín burtur í øðrum londum”
er eitt gamalt ørindi í Føroyum.

Óli seyðamaður búði í Húsavík í Sandoy og er sagdur at hava verið næsti maður frá teirri viðgitnu húsfrúnni.

Ein dagin var hann farin burtur í haga undir Vestfelli (vestan fyri Húsavík) til at hyggja eftir seyði. Sum hann gekk, slitnaði onnur æsin úr skónum hjá honum; hann settist niður til at gera sær eina nýggja æs og legði so knívin frá sær, meðan hann bant tveingin. Í hesum sama bragdi kom ein kráka, tók knívin og fleyg burtur við honum. Óli leit upp og sá krákuna flúgva í eystur við knívinum í nevi sínum. Hann var ikki meira enn heimkomin, so kom slík trá á hann at fara til Noregs, og henda trá var alt at vaksa dag undan degi. Um summarið var hetta, og sama heyst fór hann í skipi til Noregs. Komin hagar søkti hann sær hús upp og fekk innivist hjá einari einkju. Hon var bæði blíð og týð við hann, setti valamat fyri hann og legði knív hjá. Hann tekur at skoða knívin og snýr honum ymsar vegir. Hon spyr hann, hví hann ger so. Hann sigur, at hann hevur átt henda knív. Hon spyr hann eftir, hvussu hann misti hann. Hann sigur, at ein kráka stjól hann frá sær, sum hann hevði gjørt sær æs á skógvin ein dagin burturi í haga. Tá læði hon, og við tað sama skildist honum, at tað var hon, sum hetta hevði gjørt: skapað seg um í krákulíki, stolið knív hansara og drigið hann sjálvan til sín við gandi.

Ein dagin fór hann inn hjá einari grannakonu. Hon spyr hann, hví hann sær so neyðarsligur út: hann mátti verið fitnaður, sum hann lá fyri einki. Um hann fekk so lítið at eta? Hann helt, at hann fekk bæði nógv og gott: fisk, breyð og smør og kjøt. Hon spyr, hvat fisk hann fær. Hann sigur henni. Um matmóðir hansara segði nakað við hann, áðrenn hann fór at eta? Ja, hon bað seg ikki bróta ryggin sundur í fiskinum, tá ið hann hevði etið uttan av honum, segði Óli.”Síggi eg tað! alt er einans fiskur, ið tú etur; tað, ið tú hevur etið, villir hon aftur á beinið. Nú skalt tú bróta ryggin sundur í trý fyrstu ferð, ið tú fært fisk aftur at eta.” Hann so gjørdi. Tá ið matmóðir hansara tók fatið útaftur, segði hon: “Skamm fái tann, ið teg lærdi hetta!” Tá fekk maðurin annan lit.

Tá ið veturin var uppi og várið komið, hugsar Óli um at sleppa sær aftur til Føroya. Hann vitjar innum hja hesari somu grannakonu, sum hann hevur gingið til áður. Hon spyr, um matmóðir hansara einki hevur givið honum í gávu, nú hann er búgvin til heimferðar. Hon hevur givið honum ein vakran nýggjan saðil til ein reiðrarhest. Einki annað? spyr hon. Og so ein greiðkamb, sigur hann. “So; men segði hon einki við teg, tá ið hon gav tær kambin?” “Tað gjørdi hon; hon segði: tú skalt ikki taka hárið av kambinum, tá ið tú hevur greitt tær, men lata tað sita uppiá.” “Tað hugsaði eg”, sigur hon; “tú skalt taka hárið av kambinum og brenna tað, síðan taka og greiða kambin aftur í kálvskinnið tað lodna, sum er fast undir saðlinum og lata kálvsullina vera uppi á kambinum; so kant tú seta hann upp undir bjálkan í skipinum, har sum tú liggur.” Óli takkar henni fyri ráðið. Síðan fer hann í skipi heim til Føroya og hevur knív sín aftur við sær. Tá ið teir eru komnir so nær, at teir síggja Føroyar, fer Óli at vaska og greiða sær. Síðan greiðir hann kálvskinsullina og setur kambin aftur í kálvskinnið. Nú hann er ílatin, gerst sovorðið buldur í lastini, so teir vita einki annað enn, at skipið gongur sundur. Skiparin biður opna lastina til at vita, hvat tað er. Teir taka lúkuna av — huts! nú flýgur saðilin uppúr. Tá ið Óli kemur niður aftur til sín sjálvs, er kamburin horvin við. Hetta mundi hon, gandakellingin, hava gjørt til at villa hann aftur til Noregs, hugsaði hann. Síðan er einki um ferðina at siga uttan tað, at teir komu væl fram.

Jakob Jakobsen: ”Færøske folkesagn og æventyr”, 1898-1901

Sagnirnar eru her endurgivnar við Hammershaimbs stavseting eftir útgávuni:
Jakob Jakobsen: “Sagnir og ævintýr”, fororð eftir Mariu Mikkelsen, 1. útg. 1925, 2. útg. 1984-85.

Díðrikur á Skarvanesi

1802-1865

Granni Lítlu Dímunar, Stóra Dímun, er munandi størri og bygd, men nærum líka óatkomandi. Høgt uppi ímillum havs og himmals hevur náttúran skapað ein vakran flatan dal. Her er ein bóndagarður, vardur av høgum tjúkkum grótveggjum, ið verja fyri haiðveðri. Hetta man vera eitt av heimsins mest avbyrgdu býlum. Takkað veri tyrluni hevur húskið í dag samband við umheimin eina ferð um vikuna, men tað er ikki so langt síðan, einasta samband var við bát, tá ið kyrt var. Síðan mátti gangast upp Kleivina. Á hesum einsamalla klettaskansa varð ein drongur borin í heim í 1802, ið varð róptur Díðrikur. Her av øllum plássum varð tann fyrsti føroyski rnálari, vit vita um, borin í heim. Díðrikur var stóran part av ævi síni húskallur í Kárastovu á Skarvanesi, haðani leiðin er stutt til Dímunar. Helst var tað har, hann málaði sínar fuglamyndir. Kárastova er langt síðan avtoftað, men skarvanesmenn plagdu at siga, at fleiri myndir eftir Díðrik vóru í húsinum. Einans fimm eru eftir, tær eru málaðar við gouache-máling á pappír. Hesar fuglamyndir eru varðveittar á Listasavni Føroya.

Sagnir eru í Sandoynni um henda løgna fuglamálara, ið rak eitt gamalt slitið ross út í Lítlavatn og skeyt tað. Síðan setti hann seg í skjól at mála fuglarnar, ið settu á ræið. Honum dámdi væl at veiða og skjóta. Hvussu ein húskalssonur av Dímun kundi fara undir at mála tá í tíðini, og hvussu hann fekk hendur á litum, penslum og pappíri - hetta var als ikki at fáa í Havn - tað er ein gáta. Helst skal tað setast í samband við eina skipsferð til Keypmannahavnar í 1828 - vit vita ikki, hvørji ørindini vóru. Hann kann síggjast sum eitt føroyskt umboð fyri tann ríka fuglamálning, ið blómaði í Evropa og Norðuramerika í 18. og 19. øld. Um aðrir føroyingar hava fingist við at mála fyrr í tíðini, vita vit ikki, einki er til skjals. Tær hugtakandi skreytbúnu myndirnar hjá Díðriki urnboða helst ikki nakra algongda myndlistarliga mentan í Føroyum.

Jákupsson, B. (2000) Myndlist í Føroyum/ Visual Arts in the Faroes. Sprotin 2000.

Díðrikur á Skarvanesi

Hani og høna uml. 1830

Ein teirra vísir ein hana við sterkt gulum, svørtum og øðrum litum, umframt eina marglitta hønu við eyðsæddum svartlittum búki. Fuglarnir báðir eru hegnisliga teknaðir, sæddir frá síðuni, og standa á hvør sínum steini og trína greitt fram úr bakgrundini við sínum sterku litum. Díðrikur hevur spælt sær við litunum — soleiðis at teir eru ævintýrkendari og sterkari enn í veruleikanum - og við forminum, sum tykist flatari enn í veruleikanum, umframt við støðuni, sum sýnist tilætlað uppsett. Tað er ikki til at siga, hvat Díðrikur í roynd og veru hevur hugsað. Kanska vil hann vísa á, at hann tekur sær listaligt frælsi.

Frummyndin kann síggjast á Listasavni Føroya.

Díðrikur á Skarvanesi

Maanens duer, 1840

Díðrikur var húskallur í Sandoynni. Eitt skifti arbeiddi hann hjá einum presti, sum hevði áhuga fyri náttúruni. Hjá honum hevur evnagóði húskallurin sæð onkrar fuglabøkur og hevur gjørt myndatalvurnar um til prýðiligt almúgusnið.

“Maanens Duuer” stendur at lesa á einum av bløðunum. Hetta var navnið á bládúgvuni, sum alt várið varp eitt egg um mánaðin.

Frummyndin kann síggjast á Listasavni Føroya.

Sunleif Rasmussen

Tónleikurin

Ein morgunin, nakað eftir, at tónaskaldið, Sunleif Rasmussen, varð biðin um at skriva eitt verk til Sandoyartunnilin, vaknaði hann við tónum í huga. Hann hevði droymt tónleikin. Í dreyminum hoyrdi hann eitt fjølbroytt, fleirræddað kór ljóma lystiliga. Grundarlagið undir hesum kórinum var niðurlagið í sanginum hjá poppbólkinum The Snowflakes, “Tvey hjørtu, tveir skuggar, tvey andlit”, og sum mánaðirnir gingu, skrivaði hann hugskotini, ið gjørdu dreymin til veruleika, niður.

Grundsporini í tónleikinum eru dripp, ið hann lat hann festa á band, tá ið tunnilin varð boraður, men als ikki tættur, og vegurin ikki var asfalteraður. Annað grundsporið er ljóð av einum djipi, ið koyrir á sera ójøvnum vegi. Úr hesum ljóðkeldunum hoyrast dryppandi tónar í ljóðmyndini í øllum verkinum.